Anadolu’nun düşman işgalinden kurtarılmasının ardından Türkiye, modern devletin temellerinin atıldığı yeni bir döneme girdi. Bu yeni dönemin en büyük adımı ise Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilan etmesiyle atıldı. Cumhuriyet’in ilanı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 28 Ekim gecesi Çankaya Köşkü’nde yakın arkadaşlarıyla yaptığı bir toplantıda şekillendi.
28 Ekim 1923 akşamı Atatürk, aralarında İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey’in de olduğu yakın çalışma arkadaşları için Latife Hanım’a Çankaya Köşkü’nde bir sofra hazırlattı. O gece yemek esnasında arkadaşlarına dönerek “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz” diyen Atatürk, onların da desteğini aldı. Atatürk, yemeği bırakıp Cumhuriyet’in ilanı için yapılacakları içeren kısa bir program hazırlayarak görevlendirmeler yaptı. Bu tarihi kararı açıklarken, düşüncesine katılacaklarından emin olduğu diğer arkadaşlarını da bilgilendirme ihtiyacı hissetmediğini ifade etti.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu;
Atatürk ve İsmet Paşa, o gece 1921 Anayasası’nın bazı maddelerinde değişiklik yapacak bir kanun tasarısı hazırladı. Tasarıda, “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir” ibaresi yer aldı. 29 Ekim 1923’te TBMM’de yapılan oylamada tasarı, oturuma katılan 158 milletvekilinin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanı, “Yaşasın Cumhuriyet!” nidaları ve alkışlarla kutlandı. Böylece, “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesi, Türkiye’nin yönetiminde en belirgin şekilde yer aldı. Hemen ardından cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı ve Gazi Mustafa Kemal Paşa oybirliğiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Kürsüye çıkarak, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” diyerek sözlerini tamamladı.
101 yıldır aynı coşku ve inançla Cumhuriyet Bayramı kutlanıyor.
Cumhuriyet’in ilanıyla devlet başkanlığı tartışmaları sona erdi, yönetim yapısında önemli değişiklikler yapıldı. Yeni sistemde, cumhurbaşkanının başbakanı ataması, başbakanın ise bakanları belirleyerek cumhurbaşkanının onayına sunması kararlaştırıldı. Böylece meclis hükümeti sisteminden parlamenter rejime geçildi. İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, TBMM Başkanlığı’na Fethi Okyar seçildi. Cumhuriyet’in ilanı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü tüm yurtta büyük bir coşku ile kutlandı. 1924’te yayımlanan bir kararnameyle Cumhuriyet’in ilanının 101 pare top atışı ve özel etkinliklerle kutlanması kararlaştırıldı. O günden bugüne 101 yıldır Türkiye, Cumhuriyet’in ilanını aynı inanç ve coşku ile kutlamaya devam ediyor.
Kaynak: Hürriyet